Солонгос садаа

Аяа, Солонгос кино... бидний хамгийн их үзэж, хамгийн их үзэн ядаж, хамгийн их автаж байгаа үзэгдэл бол манай бараг бүхий л сувгаар гарч байгаа Солонгосын олон ангит кино болоод байна.

Гэрийн ажилтай, орон гэртээ байхдаа учиргүй их стрессдүүлэх­Ð³Ò¯Ð¹ хирнээ, сэтгэл хөдөлгөөд бай­Ñ…уйц үзвэр сонирхсон хэсгийн сэтгэ­Ð»Ð¸Ð¹Ð½ цангаа тайлдаг юм нь солон­Ð³Ð¾Ñ кино болж.

Түүнийг маш олон хүн үздэг, мянга мянган хүний сэт­Ð³ÑÐ»Ð´ нийцдэг гэдгийг нотлох амар­Ñ…ан. Ердөө л дундуур нь явж байгаа рекламны тоо, үнэ цэнийг харчих.

Наад зах нь хашаа байшингийн зар явж байна уу, үнэтэй брэндийн сурталчилгаа харагдана уу гэхч­Ð»ÑÐ½­Ð³ÑÑÑ€. Төр ухаангүй байж болох чхувийн бизнес эрхлэгчид ухаан­Ð³Ò¯Ð¹ байж болдоггүй. Ухаангүй Ñ‚Ó©Ñ€ оршоод л байдаг байхад ухаангүй хувийн бизнес дорхноо нураад уначихдаг номтой. Бизнес эрхлэг­Ñ‡Ð¸Ð´ хэн хэдийд, юу үзэж байгааг андахгүй учраас л сурталчилгаагаа тийш нь аваачдаг.

Нөгөө талаасаа солонгос кино хаана ч тоогдохоо болиод, хэрэггүй юмаа манайд хямдхан шахаад, бид л муугаараа түүнийг үзээд байгаа юм биш бололтой. Азийн төдийгүй, дэлхийн хүн амын нийтийн урла­Ð³Ð¸Ð¹Ð½ хамгийн том үйлдвэрлэгчийн нэг болон өндийж байгаа Солон­Ð³Ð¾Ñ олон ангит киноны давалгаативээсээ аль хэдийнэ хальж Аме­Ñ€Ð¸ÐºÑ‚ хүртэл тэлж яваа ажгуу.

Со­Ð»Ð¾Ð½­Ð³Ð¾Ñ кино үзэж байгаа хүн маа­Ð½Ð°Ð³ байдаг бол бид ганцаараа маа­Ð½Ð°Ð³ бишгэдгийг санан дотроо ууж­Ñ€ÑƒÑƒÐ»Ð¶ болж байна. Солонгос одод түрүүчээсээ Холливудын од болж, Солонгосын хамтлагууд япончуу­Ð´Ñ‹Ð³ сөхрүүлж байгааг харахад ер нь ч ганцаараа галзуураагүй бол­Ñ‚ой юм аа. Япончууд л гэхэд Солон­Ð³Ð¾­ÑÑ‹Ð½ нийтийн урлагийн түрэлтээс жигших нь бүү хэл таашааж, иймэр­Ñ…Ò¯Ò¯ юмаа эд хийж л байг, харин бид ийм юмнаас чөлөөлөгдөж техно­Ð»Ð¾­Ð³Ð¸Ð¾ Ñ…Ó©Ó©Ñ… завтай боллоо гэх байдалтай.

Манай үзэгчид Зөвлөлтийн урлагийн давалгаан дор явсан маань ердөө хориодхон жилийн өмнөх явдал. Ердөө наяад онд Үндэсний телевиз нь долоо хоно­Ð³Ð¸Ð¹Ð½ дөрөвхөн өдөр нь 18-23 Цагийн хооронд л монгол хэлээр нэвт­Ñ€Ò¯Ò¯Ð»ÑÐ³ явуулдаг байсан.

Бусад цагт нь нийтийн хэлж заншсанаар"Орбита" буюу Зөвлөлтийн нэвтрүү­Ð»ÑÐ³ оросоор гарна. Зурагтаар бай­Ñ‚у­Ð³Ð°Ð¹ кино цэг, театраар гарч байгаа кино үндсэндээ орчуулга­Ð³Ò¯Ð¹. Хөдөө аймагт орос зурагт гардаг болоод айхавтар том дэв­ÑˆÐ¸Ð» гарч байсан. Тэгж монголчууд анх удаагаа олимп дэлхийн авар­Ð³Ñ‹Ð³ цэнхэр дэлгэцээр шууд харж үзсэн.

Мэдээж орос хэлээр. Орбит гардаг газрынхны дуртай спорт нь хоккей болж, Харламовоос эхлээд өөрийн гэсэн шүтдэг тамирчинтай болж үзсэн.Тэгж байснаа үндэс­Ð½Ð¸Ð¹­­Ñ…ээ нэвтрүүлгийг орон нутагт бич­Ð»Ñ­Ð³ÑÑÑ€ явуулж маргааш нь нөхөж үзүүлдэг болсноор ёстой хаданд гарч л байлаа. Яахав дээ, "маргаа­ÑˆÐ¸Ð¹Ð½ цаг агаарын мэдээ" нь "өчигд­Ñ€Ð¸Ð¹Ð½Ñ…" болж таардаг зэргийг эс тооцвол болоод явчихдаг байсан.

Хэцүү байсан тухай улиглах гэсэн юм биш. Соёлын түрлэг гэхээрээ уусгаж аваад явчихдаггүйг ярилцах гэж тэр. Харин ч хөгжлийн эрэм­Ð±ÑÑÑ€ түрүүлж яваа орны соёл нь хоцорсон нэгнээ чирч явдаг. Зөв­Ð»Ó©Ð»Ñ‚ маягийн гэгдэх Оросын иргэнш­­ÑÑÐ½ амьдралын сургууль, соё­Ð»Ñ‹Ð½ довтолгоо зэрэг нь малчин нүүдэлчин монголчуудын амьд­Ñ€Ð°­Ð»Ñ‹Ð½ өнгө төрхийг өдий зэрэгтэй болгосон сургууль байсан билээ. Түүнээс болоод бидний хамар ур­Ð³Ð°Ð¶, царай шарлаагүй л явсаар 21 дэх зуун руу хүн төрөлхтөнтэй зэрэгцэн орсон.

Тэр үед "Орос хэл бол мэдлэ­Ð³Ð¸Ð¹Ð½ түлхүүр", "Орос хэл, оньсон техник сурах" гэсэн хэллэг байсан нь Орос орноор дөрөөлөн өрнө­Ð´Ð¸Ð¹Ð½ амьдралын жишиг, суурин иргэншилд сурах гэсэн хоёргүй нэг утгатай байв. Энэ хэллэг монгол­Ñ‡ÑƒÑƒ­Ð´Ñ‹Ð½ амьдралын нэгэн үеийнхамгийн мундаг мессеж байж хөг­Ð¶Ð¸Ð» дэвшилд хөтөлсөн.

Тогтож байсан дэглэм нь Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© гаж байсан болохоор зам мөрөө­Ñ€Ó©Ó© нөлөөлж байсан өрнөдийн соёлыг албадлага болгон түвэг учруул­ÑÐ°Ð½ нь бишгүй. Зөвлөлтийн ном, киногоор хүмүүжих гэж нэг түвэгтэй юм байх. Островский гэдэг хараа­Ð³Ò¯Ð¹ зохиолч, өөрийнхөө нам­Ñ‚ар дээр түшиглэн "Болд хэрхэн хатаагдсан нь" ном бичжээ.

Тэнд нь Павел Корчагин гэгч хараагүй хувьсгалч гарна. Нам төрийн зүгээс ард түмэн ялангуяа өсвөр үеийнх­Ð½Ð¸Ð¹Ð³ Павел Корчагин шиг болгох хөдөл­Ð³Ó©Ó©Ð½ өрнүүлээ л, номыг нь заа­Ð²Ð°Ð» уншуулж, товчлол хийж шал­Ð³ÑƒÑƒÐ»Ð°Ð° л... Арай л "Павел Корчагиныг дуурайж нүдээ сохол..." гэж шаарддаггүй байсан байх.

Бас коммунист хувьсгалын удир­­Ð´Ð°Ð³Ñ‡ Лениний намтрыг янз бүрээр зохиол болгоод түүнээс нь суралцуулах гэж үлэмж залхаана. Үнэн худлыг мэдэхгүй, Ленин бага­Ð´Ð°Ð° Володъя байхдаа айл хэсэж яваад ваар хагалсан гэх.

Эхлээд ваарын хагархайг нууж, хэргийн газарт үзлэг хийх аргагүй болгосон боловч сүүлд нь сайн дураараа хэргээ хүлээсэн тухай тэнд өгүүлнэ. Бодвол, тэр үед байсан "өөрийгөө илчлэх" хөдөлгөөнийг л сайшаасан ухуулга байх. Хэлмэгдлийн үед өөрийгөө илчлэн "би бол дайсан" гэсэн хүнээс ямар ч нотлох баримт нэхэлгүйгээр буудаж байсанболовч Ленинийг тэгээгүй байдаг.

Ингээд л хүүхдүүдийг Ленинч ёсоор хүмүүжиж "ваар хагалсан явдлаа хүлээх"-ийг шаардана. Дэглэмдээ үнэлэгдсэн сайн пионе­Ñ€ÑÐ½, баатарчуудан хүүхэд болохын, үгүйдээ ээлж өнгөрөөхийн тулд хүлээчихмээр хал бал багатай хэрэг юу байгааг бодоход хүрэх энүүхэнд. Хөдөө нутагт элэнцгийнх нь ваар байх билээ.

Вааран шаа­Ð·Ð°Ð½ байвч хагалахад хайран, явж явж хэргээ хүлээхийн тулд хэрэг тарина гэхээр бүр харамсалтай. Сур­Ð³ÑƒÑƒÐ»ÑŒ дээрээ магтуулдаг л юм бай­Ð³Ð°Ð° биз, харьж ирээд турсгаа хуулуулна биз дээ...За тэр аавыгаа барьж өгч алуулдаг Павлик Моро­Ð·Ð¾Ð² энэ тэрийг бол ярих ч юм биш.

Тэр үед зөвлөлт маягийн соё­Ð»Ñ‹Ð½ түрлэгт таагүй ханддаг сэхээт­Ð½Ò¯Ò¯Ð´ бишгүй л байсан байх. Харин түүнээ илэрхийлэн гаргах нь хорио­Ñ‚­Ð¾Ð¹, төрийн эсрэг гэмт хэрэгт тоо­Ñ†Ð¾Ð³Ð´­Ð´Ð¾Ð³ цаг байсан. Аливаа гэм буруутай үйлдэлд наалддаг"Мон­Ð³Ð¾Ð» Зөвлөлтийн найрамдлын эсрэг" гэсэн тодотгол бол хэрэгт­Ð½Ð¸Ð¹Ð³ хамгийн чангаар, хайр найр­Ð³Ò¯Ð¹ гэсгээж болох заалт байсан даа.

Харин 1990-ээд оноос дэлхий ертөнц нээгдэж, Орос-Зөвлөлтөөс Ó©Ó©Ñ€ орны соёлын давалгаа орж ирэх боломж гарлаа. Өмнөд Ñ…Ó©Ñ€­ÑˆÓ©Ó©­ÑÓ©Ó© олон жил зэнзийрхэж явсан учраас Хятадын соёлоос жаахан жийрхэнэ. Америк арай хол, Япон болохоор "Халх голын асуудал" дээр хар тамгатай байсан цаг. Ингээд Солонгос дээр тогтож.

Үе үеийн хүүхдийн тоглоом наадам, дуурайх дуртай баатрааснийгэмд нөлөөлсөн соёлын улбааг харж болдог. Социалист Монголын хүүхдүүдзөвхөн Павел Корчагин болохын тулд нүдээ ухахаас буц­Ð´Ð°Ð³­Ð³Ò¯Ð¹ байсан ч юм биш. Хэдийгээр Чингис болж тоглох нь хориотой ч гэсэн Дандарбаатар болж тоглож болж л байсан, юм үнэнээрээ сайхан.

Дараа нь монгол хүүхдүү­Ð´Ð¸Ð¹Ð½ дуурайх дуртай баатрууд ньХойд Солонгосын Хонгильдон,улмаар урд Солонгосын Ким Ду Хан, Эх газрын бус Хятадын Жаки Чан, Брус Ли... гээд үргэлжилсэн. Ертөнц уужим, дуурайчихмаар баатар нэн олон болохыг манай­Ñ…ан харсан хэрэг. Харин тэдний хэнээр нь ч Хонгильдоны намт­Ñ€Ð°Ð°Ñ€ зохион бичлэг хийлгэн зал­Ñ…ааж, өнөө оточ "хэн" шиг болохыг шахаж залхаагаагүй билээ.

1990-ээд оноос ах Зөвлөлт, дүү Монгол аль алин нь коммунизм байгуулах замаасаа буцаж, барим­Ð¶Ð°Ð° алдсан. Энэ баримжаагүй ертөнц дотроос соёл, хөгжлийнүлгэр нь Солонгосл болж харагд­ÑÐ°Ð½. Зөвлөлтийн орыг нэг хэсэгтээ л тэд гишгэсэн. Жишээлэхэд Мон­Ð³Ð¾Ð»­Ñ‡ÑƒÑƒÐ´Ñ‹Ð½ соёлын түүхэнд нөлөө үзүүлсэн гадаад бараа бүтээгдэ­Ñ…Ò¯Ò¯­Ð½Ð¸Ð¹ рейтэнгийг гаргалаа гэхэд анхны түгээмэл радио болох Зөв­Ð»Ó©Ð»­Ñ‚ийн "Эх орон 52", анхнытүгээ­Ð¼ÑÐ» амины машин Солонгосын "Хьёндай Эксел"...гэхчлэн дурайх биз ээ.

Яг энэ цаг үетэй залгалдаад Солонгосчууд нийтийн цэнгээний урлаг, сериал кино, хамтлаг дууч­Ð´Ñ‹Ð½ үйлдвэрлэлээрээ Ази тивдээ ноёлж, улмаар далайн цаад тал руу хальж эхэлсэн дэврэлт таарчээ. Азийн урлаг өрнөд Ñ€Ò¯Ò¯ гарахад нэг том бэрхшээл байдаг юм гэсэн. Тэр нь ур чадварын асуудал биш. Ердөө адилхан намхан хамартай баатруудыг ялгахгүй, хооронд нь хольж хутгаад болдоггүйд л хамаг зовлон байдаг гэсэн. Ойрхноос латин америкчууд "Би ч Чаки чан Брус Ли хоёрыгоо ч муухан ялгах­Ñ‚ай" гэлцэх болсон болтой.

Монголыг төдийгүй дэлхийн үлэмж нутгийг хамарсан Солонго­ÑÑ‹Ð½ нийтийн урлагийн үйлдвэрлэл манай уран бүтээлчдийн өмнө шинэ шалгуур тавьж байгаа юу гэвэл, тийм. Тэдний маань хийсэн баргийн юм нь ядаж л Солонгос сериалын хэмжээний шалгууртай болсонмонгол үзэгчдийн шүүл­Ñ‚үүрт торж өгөхгүй байгаа нь бас үнэн. Энэ гомдлоо тайлахын тулд "Лаа үйлдвэрлэгчдийн өргөдөл" зохиож яваа нь "Солонгосынсоё­Ð»Ñ‹Ð½ аюул нөмөрлөө" гэхчлэнгээр илэрч байгаа хэрэг. (Лаа үйлдвэр­Ð»ÑÐ³Ñ‡Ð´Ð¸Ð¹Ð½ өргөдөл бол Үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих үзэгдлийн сонгодог үлгэр юм. Францын төрөөс дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжих хүрээнд өөрийн орны лаа үйлдвэрлэгчдийг зүсэн бүрээр дэмжиж үзжээ. Гэтэл нөгөөдүүлхамгийн сүүлд "Лааны үйлдвэр­Ð»ÑÐ»Ð´ саад болж байгаа нарыг унтраагаад өгөөч" гэсэн хүсэлт гаргасан тухай өгүүлдэг)

Тэгэхээр соёлын солонгос түр­Ð»Ñ­Ð³Ð¸Ð¹Ð³ үзэн ядахын оронд суралцах хэрэгтэй байна.Аз болоход өнөө­Ð´Ó©Ñ€ дэлхий дахинд хүлээн зөв­ÑˆÓ©Ó©­Ñ€Ó©Ð³Ð´ÑÓ©Ð½ хэмжүүр бэлэн байна. Барианд орохын тулд урдаа яваа морины борвийг хянгарддаг шула­Ð¼Ñ‹Ð½ үлгэрийг давтахын оронд гүйцэж түрүүлэхийг оролдох цаг.Шинэ сайн юм хийж сурахын оронд байгаа сайныг нурааж, оронд нь Ó©Ó©Ñ€Ó©Ó© харагдах гэж зүтгэхээ болих учиртай үе.

Солонгосоо байг гэхэд Д.Сосор­­­­Ð±Ð°Ñ€Ð°Ð¼Ñ‹Ð³ нэг харчих даа. Тэрээр "энэ хятад ардын дуу, тэр орос ардын бүжиг, энэ латин таанц ингэж гай боллоо", "тэрийг л хаа­Ð³Ð°Ð°Ð´, хориглоодөгөхгүй бол манай ардын урлаг хэцүүдлээ" гэж хэзээ ч ярьж байгаагүй. Маэстро боло­Ñ…оор хэний ч замд дэгээ тавил­Ð³Ò¯Ð¹Ð³ÑÑÑ€ урагшаа алхаад, ардын язгуур урлагаа дэлхийд таниулаа л, хүн төрөлхтний сонирхон таа­ÑˆÐ°Ð°­Ð²Ð°Ð» зохих юмны нэг гэдгийг харуулаа л явж болоод байна шүү.

Урдаа яваа юмтай уралдаач азтай. Учир нь тэр өөрийгөө хаана явааг, тэргүүнд гарахад юу дутаж байгааг байнга мэдэрдэг. Харин түрүүлж яваа хүнд ийм боломж байхгүй. Манай нийтийн урлагт ийм боломж байна. Эхлээд дуурай, тэгээд зэрэгц, дараа нь дутаж байгаа юмыг нь олж хар, улмаар тэр зүйлийг нь өөртөө бий болгоод түрүүл. Уралдаан бүхэн нийтлэг ийм л дүрэмтэй. Манайхны олон арван жил бүжсэн "Хөдөөгийн жавхаа", "Адуучин залуу", "Илгээл­Ñ‚ийн эздийн алдар" гэхчлэнгийн бүжигт гардаг түгээмэл элемэнтүү­Ð´ÑÑÑ€ "Ганнам стайль" хийсэн со­Ð»Ð¾Ð½­Ð³Ð¾Ñ нөхөр дэлхийн од болчихыг харлаа. Тэр хөдөлгөөн дүрслэл бидэнд байсан. Харин юу дутаад бид биш тэр гараад ирэв...Воо, энд л сурах юм байгаа хэрэг.

Солонгосын ялангуяа түүхэн сериалуудад үндэстнийхээ мораль, эрдэм ухааны уламжлал, анагаахуй, хоол хүнсний соёл сэлтийг сурталчилж байгаа нь үнэхээр үлгэр авууштай. Яагаад бид нүүдэлчний уламжлал хүнс борц сэлтээс эхлээд, уламжлалт анагаах ухаан, ялангуяа бэртэн­Ð³Ð¸Ð¹Ð³ эдгээх бариа, эмийн ургамал, бахдаад байдаг бөх мориныхоо тухай ийм юм хийж болохгүй билээ гэж бодогдоод байдаг. Эхлээд дуурайж хий, зохиол зохиомж, найруулгыг хуул. Ямартаа,санааг нь хуулж байгаа биш арга барилыг хуулахад яадаг юм бэ? Ер нь "Хүний санааг хулгайлж болно. Гагцхүү эзэн нь үзээд танихгүй байх ёстой" гэсэн алтан дүрэм бас бийшүү дээ. Ингээд нэг мэдэхэд тэдний төвшинд ойртоно. Дараагийн оролдлогоор зэрэгцэнэ. Нэг өглөө гүйцэж түрүү­Ð»ÑÑ…ээ байгаа гэхэд ана мана боло­Ñ…ыг хэн байг гэх билээ.

Ер нь Солонгос кино биднийг яаж хорлоод байна гэсэн гүн ухаа­Ð½Ñ‹ асуултын хариуг хайцгаая. Тэд Монголын түүхийг гуйвуулаад бай­Ð½Ð° уу? Үндэстний хувьд биднийг үгүйсгээд байна уу? Үндэсний, алтан мөнгөн үеийн гэлцэн хэмээн орой болгон үзэж байгаа социа­Ð»Ð¸ÑÑ‚ уран сайхны кинонууд шиг монголчууд 1921 оноос урагшаа ямар ч түүхгүй, Тусгаар тогтнолоо сэргээх хөдөлгөөний удирдагч Богд хаан нь сохор мухар төдийгүй Монгол орон сөнөөсэй гэж хүсдэг байсан мэтээр үзүүлдэг Солонгос кино хаа байна.

Ардын намыг байгуулсан Данзанг гүтгэн нам байгуулаагүй төдийгүй урвагч бай­ÑÐ°Ð½ хэмээн шинэ үеийнхний оюу­Ð½Ñ‹Ð³ төөрөгдүүлсэн санаа ямар солонгос кинонд гарав.Хорыг холоос битгий хай гэж үг бий юм гэдэг. Эрүүл ертөнцөд түүх эхэлж бүтээгдээд тэр нь урлагт дүрслэлээ олж зохиогддог юм гэсэн. Харин бид эхэлж ямар нэгэн үйл явдал зохиож, тэрнийгээ урлагийн бүтээл болгоод улмаар түүнээ" түүх мөн" гээд зүтгэдэг уламжлалаасаа хэзээ салах юм бэ гэсэн асуулт "солон­Ð³Ð¾­ÑÑ‹Ð½ аюул"-ын өмнүүр тавигдаж байгаа шүү.

Аа нээрээ, солонгос кино хара­Ñ…аар үнэхээр дургүй хүрээд байвал үзэхээ болчихооч. Нэшнл жоогра­Ñ„ик, Время, Боловсрол суваг, Ийглийн мэдээ гээд үзэх юм зөн­Ð´Ó©Ó©. Ялангуяа залуус оюутнууд хаа­ÑÐ° хааяа зурагтаас холдож хичээ­Ð»ÑÑ давтаж байхад их зүгээр гэх юм билээ.

Солонгосоос ч Со-гоос ч сурах юм их байнаа.

Нийтлэлч Бямбажавын Цэнддоо